Door: Isabel Hut, medewerker team Vitale Bodem, Provincie Noord-Brabant

“Mest is geen ‘afval’ meer, maar een belangrijk onderdeel van de kringlooplandbouw, een grondstof voor het produceren van waardevolle kunstmestvervangers en bodemverbeteraars,” meldt de Uitvoeringsagenda Mest van november 2022. Kringlooplandbouw wordt als kernbegrip genoemd in het nieuwe beleidskader Landbouw en Voedsel 2030. Maar wat betekent dit daadwerkelijk in de praktijk? Ik ging op bezoek bij Toon Jansen van Energetisch adviesbureau ELTERO , Christian en Cornella in Almkerk.

Het is woensdag 1 februari 2023, de wind blaast me om mijn oren en de hond ontvangt me met luid geblaf als ik de auto uitstap. Vandaag ben ik voor de tweede keer op bezoek op het erf van Christian van de Bloemplaathoeve, een biologische melkveehouderij. Zijn bedrijf ligt dichtbij het Natura2000 deelgebied Loevestein, Pompveld & Kornsche Boezem. Ik ga in gesprek over het project “Leergang Kringlooplandbouw Altena” (LKA) met Toon Jansen, die het project leidde, en Christian en Cornella die aan het project hebben deelgenomen. We installeren ons met koffie en thee aan de grote tafel op de eerste verdieping. Van daaruit kunnen we zowel de koeien in de stal zien, als het prachtige uitzicht op de weidevelden van de Bloemplaathoeve.

Winst met kringlooplandbouw

Zo’n vier jaar geleden zag Toon de film “Winst met Kringlooplandbouw” van Jaap van Bruchem. De film laat zien hoe kringlooplandbouw geïmplementeerd wordt door boeren en hoe zij de bodemvruchtbaarheid verbeteren, efficiëntie verhogen, verliezen beperken en succesvol natuur inclusief en grondgebonden kunnen boeren. Maar deze boeren laten bovenal zien hoe dit samengaat met een beter economisch rendement. Door koeien meer structuurrijke producten en juist minder eiwit te voeren worden ze gezonder en ontstaat er een goede kwaliteit mest. Een goede kwaliteit mest geeft op haar beurt weer een gezonder bodemleven

Toon: “Met weinig eiwitten in het jaarrantsoen (en daarmee ook minder stikstof) moét een koe wel zuiniger omgaan met stikstof. Koeien zijn de enige diersoorten die ureum – een stikstofhoudende organische verbinding – dat in het bloed terecht komt zelf kunnen recyclen. Als je minder eiwit geeft, dwing je de koeien eigenlijk om daar gebruik van te maken. Dat zorgt voor een gezondere pens, gezondere koeien, een betere (vastere) kwaliteit mest en zo een gezondere bodem. Dan zijn ze koe zoals ze ooit bedoeld zijn.”

Hoe kunnen we dit verhaal bij boeren krijgen? Toon vroeg via de subsidieregeling Vitale Bodem van de provincie Noord-Brabant financiering aan, en zo ontstond het project “Leergang Kringlooplandbouw Altena”. Het doel van dit driejarige project was “om een groep ondernemers in het Land van Heusden en Altena e.o., voornamelijk melkveehouders, te ondersteunen om samen invulling te geven aan het denken en werken in kringlopen op hun bedrijf (en in de regio).” Zodat er minder externe input, zoals kunstmest en krachtvoer, in de bedrijfsvoering nodig is. Bedrijfsbezoeken, de inzet van externe deskundigen en een individueel adviesgesprek met Toon stonden op de planning. Helaas verliep het net wat anders vanwege de coronamaatregelen.

Hoe zijn jullie begonnen in 2019?

Toon: In oktober 2019 ging de groep ondernemers met elkaar van start, te beginnen met het bezoeken van elkaars bedrijven. We focusten op de positieve dingen: wat kun je meenemen van een ander bedrijf voor die van jezelf? Je kent elkaar als buren of ondernemers, maar hoe het echt bij de ander in de stal gaat, dat wist geen van de deelnemers van elkaar. Vanwege het coronavirus is het inzetten van externe deskundigen niets gekomen. In plaats daarvan maakte ik een rekentool voor de deelnemers om zelf de kringlopen van hun bedrijven in te zien, en hebben we meer ingezet op individuele begeleiding.

Cornella: Ik was in het begin niet zo veel aanwezig, maar ben na een halfjaar toch aangesloten door met mijn vader mee te gaan. En dat was zo leuk: je ziet andere bedrijven en je leert zo veel van elkaars bedrijven. Het model van Toon (hoeveel krachtvoer kun je minder gebruiken) hielp heel erg om bij ons veranderingen aan te brengen. Daar gingen wij mee aan de slag; waar is eenvoudig iets voor ons te halen? Hoe pakken kleine veranderingen uit?

Christian: Wij zijn echt uit pure interesse mee gaan doen. We hadden de film gezien en waren daardoor getriggerd: waar sta je, wat wil je met je bedrijf? Toen we hier acht jaar geleden in Almkerk kwamen gingen we wel kijken naar wat er anders kon. We gebruiken al vijf jaar geen kunstmest en zijn sinds twee jaar biologisch.

Wat zijn de meest leerzame momenten geweest de afgelopen drie jaar?

Cornella: De bedrijfsbezoeken waren gewoon echt heel leerzaam: anders ben je nooit in de stallen van een andere boer. Het ‘horen’ waarom de ander dan dingen zo doet is ontzettend leerzaam. Als je eens langs rijdt en iemand al vroeg ziet maaien denk je “waarom gaat ie nu al maaien?” Als diegene dan tijdens een bijeenkomst uitlegt waarom die dat doet, is het ineens logisch.

Christian: Andere deelnemers hebben veel geleerd van onze méteil teelt, een mengteelt van granen en erwten. Wij zijn zelf actief bezig met proberen in kringlooplandbouw en het is erg leuk dat ik andere mensen mee het land in heb kunnen nemen. Het is fijn om bevestiging te krijgen dat we op de goede weg zijn. Alle deelnemers zijn stuk voor stuk ontzettend hard bezig op hun eigen manier; iedere boer probeert op zijn eigen manier duurzaam bezig te zijn. Dat vind ik ook belangrijk: iedereen moet op zijn eigen manier kunnen boeren. We denken wel eens dat er niks mag in Nederland; maar kijk eens goed om je heen op hoe veel manieren er geboerd wordt: extensief, intensief; veel weiden, veel mais voeren; koeien een paar uur naar buiten of de hele dag. Alles mag, behalve datgene wat niet mag. Máár, je moet willen en je moet durven. Je moet de uitdaging zien en die aan durven gaan.

Toon: Voor mij een bijzonder moment was toen we bij een van de deelnemers op bedrijfsbezoek waren. Zij hadden het bedrijf net gekocht, maar zij wisten niet wat voor bodem zij hadden. Daar hadden ze dus geen rekening mee gehouden. Het belang van je bodem kennen werd daardoor duidelijk, en het écht in contact zijn met je eigen land. Een ander mooi element is dat er altijd respectvol met elkaar wordt omgegaan, en iedereen is eerlijk tegen elkaar.

Hoe gaan jullie vanaf nu verder met kringlooplandbouw?

Cornella: Wij gaan wel door. We zijn niet bij andere studiegroepen aangesloten, maar wel lid van de Vereniging tot Behoud van Boer en Milieu (VBBM) waar af en toe wat van meegepikt kan worden. Het is jammer dat deze club van de LKA stopt: je werkt een hele tijd met elkaar en je ziet degene die willen veranderen. Het zou fijn zijn als we met elkaar verder konden.

Christian: Ook voor ons als biologisch bedrijf is de Kringloopwijzer verplicht. Ik vind het een heel interessant instrument, maar er zijn tegenslagen waar moeilijk mee te dealen is. Extensieve bedrijven zoals wij - waarbij weinig tot niet ingegrepen wordt in de natuur en er meer grond per dier is - komen dan slechter in plaats van beter uit de Kringloopwijzer. Wij blijven daarom in ieder geval voor onszelf continue bezig met kringlooplandbouw, omdat we dat leuk en belangrijk vinden.

Toon: Ondanks dat er geen Vitale Bodem subsidieregeling meer is, hoop ik dat we toch nog verder kunnen met deze groep boeren. Er is in ieder geval animo voor. Daar gaan dus we nog maar eens naar kijken en zien wat we kunnen realiseren in de toekomst. “Heel simpel gezegd: de verbinding met het land en de verbinding met het vee zijn zaken waarmee je dingen naar je eigen hand kunt zetten.”